Meisje weet, dat in het leven,
Het gebed veel troost kan geven.
Ik citeer uit het poëziealbum van mijn grootmoeder. In die tijd een kleine eeuw geleden had elk meisje uit de betere stand een poëzie album waarin door ouders en vriendinnen gedichten werden geschreven. Gedichten die meer wijze lessen waren of over de bloemetjes en de vogeltjes gingen.
Ik moest daaraan denken bij het lezen van ‘de levens van Jan Six’ door Geert Mak. Om een misverstand weg te nemen dit boek gaat over het leven van aan aantal mannen die allemaal Jan Six heten, niet over een man die meerdere levens heeft.
De eerste Jan was tijdgenoot van Rembrandt van Rijn de schilder en van Joost van den Vondel, kousenhandelaar en dichter o.a. van vele toneelstukken op rijm, waarvan het bekendste wel is Gijsbrecht van Aemstel, dat tot voor kort ieder jaar op één januari werd opgevoerd in de Amsterdamse schouwburg.
Dichten was ‘cool’ in die tijd. Joost had een aardige bijverdienste door het op bestelling maken van gelegenheidsgedichten voor huwelijk, geboorte en overlijden. Maar ook amateurgedichten werden vaak opgedragen aan vrienden, vriendinnen of mensen die men naar de ogen moest kijken. Mijn generatie weet nog hoe het verder gaat na ‘Het hemelse gerecht heeft nu ten langen leste’ of ‘Waar werd oprechter trouw’ , beide van Vondel. Wat moderner lukt ook nog wel ‘sikkels blinken, sikkels klinken’ van Staring en ‘denkend aan Holland’ van Slauerhoff. Of iedereen het Oud Griekse Pyramus en Thisbe kent, in de versie van Kees Stip, betwijfel ik zeer.
Het keurslijf van rijm en ritme is trouwens veelal verlaten. Maar toch heeft het dichten en ook het lezen van gedichten sterk aan populariteit ingeboet. Ik denk dan ook dat jongeren de regels hierboven niet meer kunnen aanvullen. Vaak kennen ze alleen de teksten van wat in het Engels geschreven popsongs uit het hoofd.
We hebben nu wel een “dichter des vaderlands”. Momenteel is dat Ester Naomi Perquin, ik moet toegeven nooit iets van haar gelezen te hebben. Daarvoor hadden we o.a. Simon Vinkenoog en Gerrit Komrij, die mij bekender zijn.
In het boek van Geert Mak wordt ook beschreven dat ‘Jan Six De Eerste’ rijk werd in de lakenhandel en dat in zijn tijd de natuurlijke kleurstoffen, die gebruikt werden, zoals indigo, heel duur waren. De synthetische kleurstoffen zijn van veel later datum. De chemie van de synthetische kleurstoffen, die aanvankelijk uit kolengas werden gemaakt was een exclusief Duitse aangelegenheid, tachtig procent van de synthetische kleurstoffen werd dan ook in Duitsland gemaakt. De I.G. Farben stamt uit het begin van de twintigste eeuw en het doel van deze ‘Interessen Gemeinschaft zal toch wel geweest zijn het hoge prijsniveau vast te houden. Bekend werd de IG Farben trouwens vooral als financier van het Nazi regiem van Adolf Hitler.
Terug naar de poëzie. Veel gedichten gaan over de liefde. Als je het hart van een jonge dame wilde veroveren dan schreef je een gedicht, of je liet het schrijven, waarin al haar voortreffelijkheden werden opgesomd. Maar in 1930 was het al anders. In zijn boek Fabian schreef Erich Kästner, de man van het kinderboek Emil en de detectives:
De liefde is een tijdverdrijf,
Men neemt daarvoor het onderlijf.
In 1933 werd het boek Fabian verboden en demonstratief verbrand door de Nazi’s als ontaarde literatuur.
Wat rest mij te zeggen:
Vondel is dood
Slauerhoff is dood
En ik voel me ook al niet zo lekker.
Johannes Tegendraedt
Vondel:
Het hemelse gerecht heeft zich ten langen leste
Erbarmet over mij en mijn benauwde veste
Waar werd oprechter trouw
Dan tussen man en vrouw
Ter wereld ooit gevonden
Staring:
Sikkels klinken, sikkels blinken,
Ruisend valt het graan
Slauerhoff:
Denkend aan Holland
Zie ik brede rivieren
Traag door oneindig laagland gaan
Kees Stip:
Dit is het bloedig moordverhaal van Pyramus en Thisbe
De een, een schone jongeling, wiens oude heer in vis dee
De andere, Miss Babylon, de dochter van de buurman
Bij wie hij op beperkte schaal, des avonds door de muur kwam.