Sommige mensen spreken over koude en warme temperaturen. Dat is slecht Nederlands. We kennen alleen hoge en lage temperaturen. Temperatuur is een numerieke grootheid.
Als we diep gevroren of kokend water aanraken verbrandt onze huid. Tussen de temperatuur van smeltend ijs en warm water kunnen we de temperatuur voelen, je huid verbrandt niet.
Een aantal natuurkundigen heeft een schaal bedacht waarop je de temperatuur kunt uitdrukken in een getal. Nu gebruiken we alleen nog de schalen van Fahrenheit, Celcius en Kelvin.
De schaal van Fahrenheit is de leukste en de oudste van de drie, bedacht in het begin van de achttiende eeuw. Fahrenheit noemde de temperatuur van een mengesel van ijs met zout nul graden en zijn lichaamstemperatuur honderd graden. Later bleek dat de normale lichaamstemperatuur in zijn schaal 98 graden is, zodat hij tijdens zijn proeven koorts moet hebben gehad.
In mijn kinderjaren gebruikten we in Nederland de schaal van Fahrenheit. Naast de deur van mijn lagere school hing een thermometer met graden Fahrenheit. Op warme zomerdagen probeerden de jongens uit de zesde, hoogste, klas in de ochtendpauze, met een brandende lucifer de temperatuur boven de tachtig graden te stoken. In de voorschriften stond: Indien de luchttemperatuur des morgens om twaalf uren de tachtig graden overschrijdt, vervallen de lessen voor de namiddag.
De schaal van Fahrenheit wordt nog gebruikt in de VS, maar alle andere landen gebruiken nu de schaal van Celsius. Hij maakte gebruik van het feit dat de temperatuur van ijs met water constant blijft tot alle ijs is gesmolten. Precies zo blijft de temperatuur van kokend water gelijk tot al het water is verdampt De eerste temperatuur noemde hij nul, de tweede honderd graden. De lichaamstemperatuur in de schaal van Celsius is ongeveer 37 graden.
Als je in Amerika bent en je ziet een temperatuur van 80 graden aangekondigd, dan is het rekenen geblazen. Eerst 32 eraf, dan vermenigvuldigen met vijf en delen door negen, resultaat 26,6 graad Celsius.
Het zou handig zijn als we allemaal dezelfde temperatuurschaal zouden gebruiken. Maar de Amerikanen doen niet mee. Stel je voor, ze moeten omdenken bij het weerbericht, ze moeten hun koortsthermometers vernieuwen en alle reclameborden waar de temperatuur wordt getoond, omprogrammeren.
Wetenschappers gebruiken nu de schaal van Kelvin. Om die schaal te begrijpen moeten we weten dat alles om ons heen bestaat uit moleculen en moleculen zijn net mensen. Als het warmer wordt dansen en springen ze als chaoten en er is geen grens aan de gekkigheid. Dat geldt ook voor moleculen, er bestaat geen maximum temperatuur. Er is wel een minimum temperatuur. Als het kouder wordt, worden de moleculen steeds rustiger, op een gegeven moment zitten ze helemaal stil en boven op elkaar. We hebben de absolute minimum temperatuur bereikt, min 273 graden Celsius, lagere temperaturen bestaan niet.
Wetenschappers noemen dit punt nul graden Kelvin. Graden Kelvin vind je dus door bij de temperatuur in Celcius 273 op te tellen. Als U ’s avonds bezoek ontvangt zegt u terloops, mooie winterdag vandaag, ik heb 293 Kelvin gemeten. U hebt uw reputatie als wetenschapper gevestigd.
De temperatuur alleen zegt niet alles over uw gevoel van behaaglijk warm. Voor uw gevoel is het bij gelijke temperatuur kouder naarmate er meer wind staat; we spreken van de gevoelstemperatuur. Het verband tussen de gemeten temperatuur en de gevoelstemperatuur is wat ik de kleumfactor zou willen noemen. (Engelstaligen spreken van chill-factor) Door een groot internationaal onderzoek, waar ook het KNMI aan mee heeft gewerkt, kennen we nu de kleumfactor heel precies. Kort samen gevat: bij een straffe bries, windkracht 5, voelt het vijf graden Celsius kouder aan dan het is, in geval van storm kan het verschil oplopen tot tien graden.
Johannes Tegendraedt